8 Οκτωβρίου 2018
Ένα από τα λεγόμενα Πριγκηπόνησα, το μικρό νησί Πρώτη της Προποντίδας, αποτέλεσε τόπο εξορίας και μέχρι τον 19ο αιώνα οι μόνιμοι κάτοικοι ήταν λίγοι έως ανύπαρκτοι, επειδή πολλές φορές εγκαταλείφθηκε καθ’ ότι εύκολος στόχος για επιδρομείς.
Κατά τον 18ο αι. «ο πατριάρχης Ιωαννίκιος Καρατζάς πούλησε την Πρώτη μαζί με το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στον άρχοντα Πιτάρη Κυρίτζη Διαμαντή του Γεωργάκη, ο οποίος λίγο μετά το πούλησε στον αυθέντη της Βλαχίας Αλέξανδρο Ιωάννου Υψηλάντη, που με τη σειρά του το έδωσε στη μονή της Καμαριώτισσας στη Χάλκη. Έτσι, το νησί παρέμεινε μέχρι τα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης μετόχι της μονής της Καμαριώτισσας.» (Μπενλίσοϊ Φώτης, «Πρώτη», 2008, Encyclopaedia of the Hellenic World, Asia Minor. URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=11087>)
Περί το 1828-1830 κατέφθασαν στο νησί προτεστάντες Αρμένιοι αγοράζοντας γη δίπλα στο σημείο όπου βρισκόταν το παρατημένο χωριό. Εκεί χτίστηκε η προτεσταντική εκκλησία άγ. Γρηγόριος ο Φωτιστής και ο αρμενικός πληθυσμός αυξήθηκε σταδιακά. Λίγο μετά ακολούθησαν και οικογένειες Ρωμιών σχηματίζοντας κοινότητα που έχτισε την εκκλησία της Γεννήσεως της Θεοτόκου κοντά στο στρογγυλό μεϊντάνι με τα πλατάνια.
Πάνω στο βουνό, τον Προφήτη Ηλία, ο περιηγητής βρίσκει την μονή του Χριστού και το ρωμαίικο νεκροταφείο. Η μονή της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος υπήρχε στις αρχές του 18ου αιώνα και την λειτουργία του ανέλαβαν Χιώτες έμποροι πριν το 1746 (που πουλήθηκε) και την ερήμωση της Πρώτης. Στο μοναστήρι χτίστηκε το 1906 το ορφανοτροφείο θηλέων με χορηγία του Συμεωνάκη Σινιόσογλου.
Χιώτες υπήρξαν και πολλοί από τους νεότερους κατοίκους της Πρώτης. Οι πρώτοι Τούρκοι εγκαταστάθηκαν στο νησί το 1964 με τις απελάσεις των Ρωμιών και κατέλαβαν κατασχεμένες περιουσίες χτίζοντας και ένα φουτουριστικό αρχιτεκτονικά τζαμί. Σήμερα στην Πρώτη ζουν πλεόν ελάχιστοι Ρωμιοί και λίγοι Αρμένιοι.
Η καλύτερη εποχή για περιήγηση στο νησί είναι τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου, όταν οι παραθεριστές εγκαταλείπουν τις παραλίες και τα ευρύχωρα καταπράσινα σοκάκια της Πρώτης είναι ήρεμα και δροσερά. Αν έχεις άνετα παπούτσια και ελαφριά διάθεση, γυρίζεις ολόκληρη την Πρώτη με τα πόδια σε 3 ώρες.