9 Ιουλίου 2016
Η αρχαία πόλη Αφροδισιάς, που άκμασε από τα ελληνιστικά χρόνια ως την ύστερη αρχαιότητα, βρίσκεται εντός των ορίων της περιοχής της Καρίας στα νοτιοδυτικά της Μικράς Ασίας αποτελώντας κατά τα ρωμαϊκά χρόνια την μητρόπολή της με τις μεταρρυθμίσεις του Διοκλητιανού. Μετά τον 7ο αιώνα, η πόλη μετονομάστηκε σε Σταυρούπολη από τους χριστιανούς πια κατοίκους της, που επιχείρησαν να την ανοικοδομήσουν ύστερα από μεγάλο σεισμό, προτού την εγκαταλείψουν αργότερα τελείως. Η πόλη της Αφροδίτης είναι χτισμένη σε υψίπεδο του όρους Σάλβακος (σημ. Baba Dağ) σε ένα μαγευτικό τοπίο σπαρμένο με στάρια, ηλιοτρόπια και ελιόδεντρα.
Ξεκινήσαμε από την Σμύρνη με αυτοκίνητο προς την Αφροδισιάδα και φτάσαμε μετά από τεσσερισήμισι ώρες οδήγησης συμπεριλαμβανομένης μιας σύντομης στάσης για φαγητό στο Αϊδίνι. Η ζέστη του Ιουλίου έντονη και η ώρα που φτάσαμε μάλλον κακή, περί την μία το μεσημέρι. Αφήσαμε το αυτοκίνητο σε έναν μάλλον ανεπίσημο χώρο για παρκάρισμα πληρώνοντας πέντε λίρες και εκεί μάς ενημέρωσαν ότι δεν μπορούμε να πάμε με τα πόδια ως την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου που ήταν περίπου ένα χιλιόμετρο. Περιμέναμε λοιπόν λίγο ώσπου έφτασε ένα μικρό τρακτέρ με διαμορφωμένη καρότσα (είχαν τοποθετήσει ξύλινες τάβλες για να κάθονται επιβάτες). Δώσαμε άλλες πέντε λίρες και το τρακτέρ μας μετέφερε ως την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου.
Η θέα των αμέτρητων σαρκοφάγων στην είσοδο και λίγο πιο πέρα των ερειπίων της πόλης ήδη προτετοιμάζουν τον σημερινό επισκέπτη για ένα εντυπωσιακό ταξίδι στον χρόνο. Η λατρεία της Αφροδίτης απαντάται στην πόλη ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια. Μετά την έλευση των Ρωμαίων και την υποστήριξη που οι πολίτες της έδειξαν κατά τον πρώτο Μιθριδατικό Πόλεμο, η Αφροδίτη ταυτίστηκε, σύμφωνα με τις πηγές, με την Venus Genetrix μάνα του Αινεία και κατ’ επέκταση του ρωμαϊκού λαού. Πολλοί αυτοκράτορες τίμησαν την θεά και την πόλη της, όπως ο Σύλλας, ο Ιούλιος Καίσαρας, ο Οκταβιανός και ο Αντώνιος που της παραχώρησαν το προνόμιο της αυτόνομης πόλης το 39 π.Χ., ο Τιβέριος, ο Αδριανός, ο Καρακάλλας και άλλοι.
Τα ερείπια της πόλης δείχνουν ότι ο πυρήνας της χτίστηκε με βάση το ιπποδάμειο σύστημα. Αφήνοντας την μεγαλοπρεπή πύλη με τις ανάγλυφες διακοσμήσεις, που αποτέλεσε και Νυμφαίο (τον 4ο αιώνα) και πρόσφατα αναστηλώθηκε, ήδη δεσπόζει ο ναός της Αφροδίτης στο βάθος. Ο ναός, που αργότερα (τον 5ο αιώνα) μετατράπηκε σε τρίκλιτη βασιλική των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ, χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο. Παραπλεύρως βρίσκεται η νότια και αρχαιότερη αγορά της πόλης με μια τεράστια πλατεία (πλάτους 200 μέτρων) στο κέντρο περιτριγυρισμένη από περιστύλια και θεμέλια μαγαζιών και άλλων δημόσιων κτιρίων και σπαράγματα από ζωφόρους σκόρπια εδώ κι εκεί. Προχωρώντας προς την δεύτερη και μεταγενέστερη αγορά της πόλης, την βόρεια, περνάμε από την οικία του επάρχου (αργότερα εκκλησιαστικού άρχοντα), το βουλευτήριο χωρητικότητας περίπου 1700 ατόμων και τα ίχνη του opus sectile (με γεωμετρικά μοτίβα), το εξαιρετικά ως τις μέρες μας διατηρημένο λουτρό του Αδριανού, στις δεξαμενές του οποίου ακόμη τρέχει νερό και ένα μεγάλο εργαστήρι γλυπτικής που μάλλον συνδέεται με την περίφημη σχολή γλυπτικής της πόλης που εξασκήθηκε πάνω στο καλό μάρμαρο που έδινε το παρακείμενο όρος.
Η ζέστη ήταν αφόρητη και προσπαθήσαμε να ξεκουραστούμε για λίγη ώρα στις σκιές χαμηλών δέντρων δίπλα στην βόρεια αγορά, πριν συνεχίσουμε την περιδιάβαση της Αφροδισιάδας για να δούμε το θέατρο και το Σεβαστείο. Αποφασίσαμε ότι οι δυνάμεις μας ήταν ήδη λίγες για να περπατήσουμε ως το εντυπωσιακό στάδιο της πόλης, που εκ παραδρομής προσπεράσαμε και δεν θέλαμε να γυρίσουμε πάλι πίσω διασχίζοντας όλη σχεδόν την πόλη. Λυπηθήκαμε διότι αποτελεί το καλύτερα διατηρημένο στάδιο της Μικράς Ασίας χωρητικότητας 5000 θεατών. Ελπίζαμε όμως να μας αποζημειώσει ο θεός Διόνυσος, όπως και έκανε. Τα θέατρα των αρχαίων πόλεων είναι τα σπουδαιότερα απομεινάρια τους και πάντοτε προσφέρουν όμορφες οπτικές των πόλεων όταν ανεβαίνεις ψηλά στα διαζώματα. Το θέατρο της Αφροδισιάδας δεν αποτελεί εξαίρεση. Παρά την ζέστη, ανέβηκα στα διαζώματα των θεατών για να απολαύσω την θέα των αγορών, της ορχήστρας αλλά και του τοπίου καθώς στο βάθος δεσπόζει το όρος Σάλβακος σαν ηφαίστειο. Το θέατρο είναι μέρος της, χαμηλής θα λέγαμε, ακρόπολης που σχηματίζεται εδώ και που κατοικήθηκε ως και τον 7ο αιώνα, όταν ένας ισχυρός σεισμός προκάλεσε την σταδιακή παρακμή της πόλης και την μετανάστευση του πληθυσμού της σε μικρότερα και μεγαλύτερα πολίσματα της γύρω περιοχής, όπου ακόμα συναντά κανείς ερείπια της Αφροδισιάδας ενσωματωμένα σε ξύλινα και πέτρινα σπίτια.
Ήταν πια ώρα να αφήσουμε εξαντλημένοι την υπαίθρια περιήγησή μας και να κατευθυνθούμε προς το Σεβαστείο και το εξαιρετικό αρχαιολογικό μουσείο αλλά και τον χώρο που φιλοξενεί τις φωτογραφίες του μεγάλου φωτογράφου Ara Güler από τα ερείπια της πόλης που είδε in situ αλλά και στα γύρω χωριά το 1958. Το συγκρότημα του Σεβαστείου χτίστηκε αρχικά από τον Τιβέριο και ολοκληρώθηκε επί Νέρωνα. Αφιερώθηκε στην Αφροδίτη αλλά και στον ισόθεο αυτοκράτορα Αύγουστο και την οικογένεια των Ιουλίων Κλαυδίων. Οι σεισμοί διέλυσαν τις τριώροφες στοές του συγκροτήματος και σώζονται λίγα μόνο ανάγλυφα διακοσμητικά με διάφορες μυθικές παραστάσεις και αποτυπώσεις σκηνών από τους βίους Ρωμαίων αυτοκρατόρων.
Ήταν απολαυστική η περιήγηση στους δρόμους της πόλης σπουδαίων ανθρώπων, όπως ο Χαρίτων ο μυθίστορας, ο Άδραστος ο μαθηματικός και αστρονόμος, ο Ξενοκράτης ο ιατρός μα κυρίως ο Αλέξανδρος ο κατ’ εξοχήν εξηγητής και υπομνηματιστής του Αριστοτέλη που έργο του είχα την τιμή να διδάξω τους προηγούμενους μήνες στο πανεπιστήμιο.